Opocznianie wśród ofiar zbrodni katyńskiej. Muzeum wspomina ich sylwetki ZDJĘCIA, ARCHIWA

Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. „Pamięci nie dało się zgładzić”

W listopadzie 2007 r. Sejm przyjął uchwałę o ustanowieniu 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej - w hołdzie Ofiarom Zbrodni Katyńskiej oraz dla uczczenia pamięci wszystkich wymordowanych przez NKWD na mocy decyzji naczelnych władz Związku Sowieckiego z 5 marca 1940 r.

13 kwietnia 1943 r. o zbrodni dokonanej przez Sowietów usłyszał cały świat. Tego dnia Niemcy ogłosili informację o odkryciu w lesie pod Katyniem grobów polskich oficerów. Trzy lata wcześniej, wiosną 1940 r. zamordowano ponad 22 tys. jeńców wojennych zatrzymanych po wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski 17 września 1939 r. Byli wśród nich oficerowie, podoficerowie, szeregowcy, w tym rezerwiści stanowiący część elity II Rzeczypospolitej: lekarze, prawnicy, inżynierowie. Ofiary chowano w masowych grobach, oprócz lasu katyńskiego były to miejscowości Miednoje, Piatichatki, Bykownia i inne miejsca na terytorium Związku Sowieckiego.

W wyniku decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z dnia 5 marca 1940 roku NKWD wiosną 1940 roku wymordowało około 22 000 obywateli polskich: jeńców wojennych wziętych do niewoli po agresji ZSRR na wschodnie tereny II Rzeczypospolitej we wrześniu 1939 roku, których umieszczono w trzech obozach specjalnych w Kozielsku i Starobielsku (oficerowie Wojska Polskiego – rezerwy, służby stałej i w stanie spoczynku oraz wyżsi urzędnicy wojskowi i państwowi), Ostaszkowie (funkcjonariusze Policji Państwowej, Policji Województwa Śląskiego, Straży Granicznej, Straży Więziennej, Korpusu Ochrony Pogranicza, wywiadu i kontrwywiadu, żandarmi i osadnicy wojskowi), a także aresztowanych jako „wrogowie ludu” których osadzono w więzieniach na tzw. Zachodniej Ukrainie (we Lwowie, Równem, Łucku, Drohobyczu, Stanisławowie i Tarnopolu) i tzw. Zachodniej Białorusi (w Brześciu nad Bugiem, Wilnie, Pińsku i Baranowiczach).

Wśród ofiar zbrodni katyńskiej znaleźli się mieszkańcy Opoczyńskiego – funkcjonariusze Komendy Powiatowej w Opocznie oraz oficerowie, którzy poprzez miejsce urodzenia, wychowania, rodzinę związani byli z Opocznem i innymi miejscowościami w powiecie, a dostali przydziały mobilizacyjne do różnych jednostek, walczących na Wschodzie i tam zostali ogarnięci przez Sowietów po 17 września 1939 r.

Pod koniec sierpnia 1939 r. Komenda Powiatowa Policji w Opocznie l liczyła 62 osoby – 1 oficera i 61 szeregowych. Komendantem powiatowym był podkomisarz Lucjan Menke. 25 sierpnia 1939 r. została ogłoszona mobilizacja do rezerwy Policji Państwowej z równoczesnym wprowadzeniem 12 godzinnej służby na posterunkach. Do rezerwy policji zmobilizowano również oficerów rezerwy. Dowodzenie nad jednostką rezerwy przy Komendzie Powiatowej PP w Opocznie objął Jerzy Adolf Bąkowski porucznik kawalerii rezerwy (Starobielska lista NKWD poz. 220 Charków). Zmobilizowanych rezerwistów przydzielono do istniejących jednostek policji. Tak też stało się w Opocznie.

Od 29 sierpnia wystawione zostały dodatkowe posterunki przy ważnych obiektach, jak magazyny wojskowe, dworce, budynki użyteczności publicznej. Z chwilą ogłoszenia mobilizacji powszechnej polecono PP rozlepianie obwieszczeń, wydawanie zdeponowanych kart powołania, wydano policjantom pełne jednostki amunicji itd. Policja została przydzielona do obrony przeciwlotniczej. Zgodnie z rozkazami założono ewakuację jednostek policji z terenów objętych działaniami wojennymi na Wschód. Zasady i czas ewakuacji policji pozostawiono w rękach starostów i wojewodów, który także otrzymali rozkaz ewakuacji. Szybko postępujący front zmusił pierwsze oddziały policji do podejmowania samodzielnej ewakuacji na wschód. Po decyzji premiera F. Sławoj- Składkowskiego z 3 września rozpoczęto zorganizowane wycofywanie sił policyjnych na wschód z zadaniem koncentracji w Chełmie Lubelskim. Policja opoczyńska rozpoczęła ewakuację 6 września. Wraz z rezerwistami oddział ten liczył około 100 osób. Dowodził nim podkomisarz Lucjan Menke.

Dotarli do Kowala, w którym obok Łucka i Zdołbunowa scalano różne jednostki policji z województwa łódzkiego. Byli kierowani do służby patrolowej i zwalczania dywersji ukraińskiej. Opocznianie ochraniali m. in. drogę ewakuacji Dubno – Krzemieniec. Opoczyński oddział walczył z bojówkami ukraińskimi rabującymi uchodźców, atakujących wycofujące się oddziały wojskowe. 17 września 1939 r. na ziemie polskie wkroczyła Armia Czerwona. W niektórych miejscach policjanci podjęli nierówną walkę ale wkrótce część jednostek została zagarnięta do niewoli przez Sowietów. Początkowo schwytanych kierowano do tzw. obozów rozdzielczych, z których rozkazem Berii 3 października, zatrzymanych policjantów przekazano do obozu w Ostaszkowie. Z Opoczyńskiej grupy zamordowanych zostało 14 funkcjonariuszy, co stanowiło 23 proc. stanu Komendy Powiatowej w Opocznie oraz 1 osoba z rezerwy policji. Wśród ofiar znaleźli się Komendant PP w Opocznie podkomisarz Lucjan Menke, st. posterunkowy Stanisław Bąk, por. kawalerii Jerzy Adolf Jaxa Bąkowski, posterunkowy Ryszard Brejwo, st. posterunkowy Ryszard Czyż, przodownik Franciszek Derek, przodownik Jan Jaroszyński, starszy posterunkowy Jakub Kobel, st. posterunkowy Jan Kanty Kocela, posterunkowy Jan Kostecki posterunkowy Franciszek Saar, przodownik Lucjan Sarnecki, posterunkowy Edward Mikołajczyk, Kazimierz Birula. Z powołanych do tego oddziału rezerwistów zamordowany został Adolf Jaxa Bakowski z Kraśnicy.

Życie Opocznian – oficerów, wśród których znaleźli się m.in. ppor. Tadeusz Konarzewski, kpt. Karol Kunkel, mjr. Jerzy Roman Nowicki, por. Józef Wilk –Wilkowiecki, por. artylerii Władysław Dębowski, por. Zdzisław Rakowski zakończyło się w 1940 r. strzałem w głowę. Spoczywają na cmentarzach w Katyniu, Piatichatkach pod Charkowem i Miednoje.

Opoczyńskie ofiary zbrodni katyńskiej upamiętnia pomnik na cmentarzu św. Marii Magdaleny w Opocznie oraz Dęby Pamięci – posterunkowego Edwarda Mikołajczyka, starszego posterunkowego Stanisława Bąka, majora Antoniego Ignacego Gmerka oraz obelisk z tablicą poświęconą Lucjanowi Menke – ostatniemu przedwojennemu Komendantowi Powiatowemu Policji Państwowej w Opocznie odsłonięty przy budynku Komendy Powiatowej w Opocznie.